De Genneper watermolen:
de wonderlijke wereld van water, graan, meel en techniek
Op weg naar de Genneper Watermolen in Gennep-Noord. Ik ben benieuwd naar het verhaal van de molen en naar wat het betekent om molenaar te zijn. De fotograaf en ik maken kennis met Hans Kalkhoven, de molenaar en Annemie Driessen, nu nog in opleiding maar over enkele maanden gediplomeerd molenaar. Tot voor kort voer Kalkhoven als scheepswerktuigkundige op de handelsvaart. “43 jaar in de techniek geeft een goede basis voor het werken op de molen. En nu ik met pensioen ben, heb ik er ook tijd voor. Ik heb het zoute water voor het zoete geruild en de stalen tandwielen voor houten. Ik volgde ook een opleiding om molenaar te worden. Op het eind doe je een landelijk examen, afgenomen door de Vereniging De Hollandse molen.” Hans is sinds zijn pensionering drie jaar actief bij de watermolens. “Ik ben begonnen op de Collse watermolen als leerling en daar ben ik nog steeds actief als assistent. Sinds december 2017 ben ik door de gemeente officieel aangesteld als beheerder en molenaar op de Genneper Watermolen.”
Hans en Annemie Kalkhoven © Fotopersburo van de Meulenhof bv
De droogte is een groot probleem
Net zoals de Genneper Hoeve, heeft ook de molen last van de droogte. “Wij hebben watertekort. De molen maalt langzaam, en dat heeft te maken met het verval en de lage waterstand. Met wat meer kracht kunnen we 35 kilo per uur malen en dat is nu vaak maar rond de 20 kilo. Het langzamer malen doet overigens niets af aan de kwaliteit van het meel.”
Contact met bezoekers wordt gemist
Annemie: “We missen door de coronamaatregelen het contact met de mensen. De schoolklassen die nu niet kunnen komen en ook de rondleidingen aan andere groepen. Er komen hier veel mensen die al van kinds af aan bij de molen komen. Zij hebben verhalen waar wij weer wat van kunnen leren en soms krijgen we ook oude foto’s van hen. Zo is het een wederzijdse uitwisseling. Gelukkig kan de winkel openblijven en die zorgt voor wat aanloop en aanspraak.”
Liefde voor de molen delen
De gemeente Eindhoven, eigenaar van de molen sinds de jaren zestig, heeft Hans twee taken gegeven: open zijn voor het publiek en de molen gebruiken waarvoor hij gemaakt is: malen.
Annemie:”Onze passie zit in de liefde voor de molen, het meel en om de kennis daarover met anderen te delen. Als vrijwilligers hoeven we met het malen van graan niet de kost te verdienen. Van de verkoop van gist en meel kunnen we onze onkosten betalen. En soms schiet er een etentje voor onszelf over op het eind van het jaar. Gedurende de openingstijden verzorgen we rondleidingen terwijl de molen maalt. We leggen dan de werking van de molen uit, hoe het graan tot meel wordt gemalen en hoe je daarvan weer brood kunt bakken. Alles wat verkocht wordt is biologisch.”
Toen Hans hier begon was het een grote lege ruimte. Er had een diervoedings- en broodbakwinkel in gezeten. Hans: “Alleen het waterrad draaide en er werd niet gemalen.” De ruimte hebben Hans en Annemie verbouwd tot wat het nu is. Schappen met gemalen meel, foto’s en reproducties aan de wanden, een opslagplaats waar Age Opdam voor voorraadkisten heeft gezorgd, allerlei potjes met voorbeelden van graansoorten: gepeld en ongepeld. Annemie: “Ik heb alle foto’s die ik kon vinden verzameld. Daarmee wil ik op een wand de geschiedenis van de watermolen in beeld brengen.” En…. alles is super schoon. Dat moet ook wel om het ongedierte uit de molen te houden. Als er gemalen wordt, veroorzaakt dat stof, dus wordt er na sluitingstijd altijd geveegd en schoon gemaakt.
Malen op historische grond geeft bijzonder gevoel
Het belangrijkste kenmerk is natuurlijk het waterrad dat buiten in werking wordt gezet als de molen maalt. Hans: ‘Dit is een onderslagmolen wat betekent dat het water van de Dommel de onderkant van het rad raakt en door de snelheid van het water komt het rad dan in beweging. Bij een bovenslagmolen valt het water boven op het rad en zet juist het gewicht van het water het rad in beweging.” Het graan wordt boven in de molen in een trechter gestort en komt er beneden als volkorenmeel uit. Bloem ontstaat door het meel te zeven zodat de zemelen en het griesmeel uit het meel gehaald worden”.
De molenaars doen het klein onderhoud zelf zoals het smeren van de tandraderen met bijenwas en het controleren van de wiggen. Hans: “Alles is van hout, hout werkt en omdat alles is vastgemaakt met wiggen, dient dat secuur gecontroleerd te worden.”
Annemie is bezig om diverse houtsoorten te verzamelen van onderdelen waaruit de molen is opgebouwd. “Op die manier kunnen we de mensen laten zien welke houtsoort geschikt is voor welk onderdeel van de molen.” Hans: “Dat de molen op historische grond staat, in 1249 is er al sprake van, zorgt voor een extra bijzonder gevoel om hier molenaar te mogen zijn”.
Koren van de Genneper Hoeve
De Genneper watermolen is een echte korenmolen. Het graan (rogge, gerst en spelt) wordt door de Genneper Hoeve geleverd. Afgelopen jaar was er helaas geen tarwe, dat hebben ze zelf moeten inkopen. Gerst en spelt moeten eerst van hun buitenste ‘jasje’ worden ontdaan, voordat het gemalen kan worden. Annemie: “Ik heb de katoenen meelzakken zelf gemaakt. Daarnaast heb ik een kleurensysteem bedacht zodat elke graansoort zijn eigen kleur heeft. Zo weet je wat erin zit, ook de potjes ter illustratie van de graansoorten en de voorraadkisten hebben die kleuren. De selectie van tarwe door de eeuwen heen heeft tot allerlei nieuwe soorten geleid. Ik heb etiketjes gemaakt met productinformatie omdat ik het belangrijk vind dat mensen weten wat erin zit en wat ze dus eten.” Het malen gebeurt boven in de molen. In de molenstenen zitten groeven die het graan over de steen verdelen en langzamerhand wordt het meel dan naar de buitenkant van de molensteen geduwd en valt het eraf in de zak die eronder hangt. Een nagemaakt model van de molenstenen maakt het heel begrijpelijk voor mij.
Goede relaties met gemeente en Vrienden van Gennep
Hans: “Met de Genneper Hoeve werken we nauw samen. Zij zorgen onder meer voor ons graan. De Stichting Levend Erfgoed Gennep heeft ons een donatie gegeven en met deze Vriendenstichting hebben we een goed contact”. De gemeente zorgt voor het groot onderhoud. En ook heeft zij twee mooie folders in kleur laten drukken: ‘De werking van de Genneper watermolen’ en ‘De Gennepermolen is open, draait en maalt weer…..’. Beide folders liggen in de molen en mogen meegenomen worden. De gemeente heeft ook twee reproducties geschonken van schilderijen van Vincent van Gogh die de molen vier keer heeft geschilderd. Een origineel valt te bewonderen in het Noordbrabants Museum in Den Bosch, waar de Gennepermolen naast de Collse watermolen hangt.
Enthousiasme en passie
Als ik naar huis fiets met een starter zuurdesem om zelf brood te bakken, denk ik: “Wat een enthousiasme en passie en wat komt er veel bij kijken voordat graan meel is geworden.”
- tekst: Ans Robben / foto’s: Yvonne Hochstenbach
Links
website Genneper Watermolen
http://www.genneperwatermolen.eu
website Vrienden van Gennep met historische gegevens
https://www.levenderfgoedgennep.nl/historie-deel-2/
(websites met uitgebreide informatie over de molen met veel foto’s)
https://molendatabase.nl/nederland/molen.php?nummer=517
http://www.waterradmolens.nl/NrdBrabant/Gennepermolen.htm
Film van Paul Veltman over de molen
https://youtu.be/_JBh2wtGhho